3.png){kind=logo}
In deze blog ga ik je meer vertellen over bakkerijen en Hollands gebak. Ik zal niet alleen onze favoriete lekkernijen benoemen, maar we gaan ook de diepgang in. Waar staat de oudste bakkerij? Hoeveel bakkerijen zijn er eigenlijk in Nederland? En waar komt de naam ‘Jan Hagel’ vandaan. Allemaal vragen die ik ga bespreken in deze blog. Dus of je nu een zoetekauw bent, graag bakt of nieuwsgierig bent naar wat smakelijke geschiedenis, er is voor ieder wat wils!
Als eerste zal ik wat weetjes delen over bakkerijen. Hierin bespreek ik niet specifiek bakkerijen in Nederland, maar van over de hele wereld.
De oudste bakkerij ter wereld bevindt zich in Egypte. Deze opmerkelijke vondst geeft ons een inzicht in de geschiedenis van het broodbakken. Het laat ook zien hoe we erop vooruit zijn gegaan wat betreft het bakken van brood. De oudste bakkerij is ruim 5000 jaar geleden ontstaan. Hieruit kan je dus wel concluderen dat het eeuwen geleden ook al een (belangrijk) element was van de mensheid. In de bakkerijen die gevonden zijn stonden ovens en ook zijn er graanschuren gevonden. Het lijkt er dus op dat de Egyptenaren gestructureerd te werk zijn gegaan.
Door de ontdekking van de ovens, werd er geconcludeerd dat ze ook toen al brood bereidde met behulp van hitte. Er kon ook brood gebakken worden op open vuur, maar dit gaat lastiger. De Egyptische bakkers konden de temperatuur van hun oven aanpassen. De graanschuren die gevonden zijn, wijzen op een georganiseerde manier van de graan opslaan. Door de grote schuren die gevonden zijn, denken onderzoekers dat er op grote schaal brood gebakken werd.
De oorsprong van broodjes bevindt zich in het Oude Egypte. Dit land is bekend vanwege de landbouwgrond die zich langs de Nijl bevinden. Deze locatie was ideaal en belangrijk voor de bereiding van brood. Brood werd toentertijd gemaakt van gemalen graan, water en zout. Dit deeg werd tot platte, ongezuurde broden gevormd. Vervolgens werd het in het hete as van open vuur gebakken, maar ze hadden op een gegeven moment ook ovens.
Deze broden van vroeger onderscheiden zich door de historische betekenis en de rol die het speelde wat betreft de voedselvoorziening in die tijd. Brood stond symbool voor rijkdom en overvloed. Ook werd het vaak geofferd aan goden, maar het werd ook ingezet om mee te betalen. Brood was ontzettend cruciaal in zowel het sociale als religieuze leven van de Egyptenaren.
De technieken en recepten voor brood veranderen door de tijd heen. De ontdekking van gistfermentatie was een mijlpaal in de geschiedenis van het broodbakken. Het leidde tot de ontwikkeling van gezuurd brood. Op dit punt begonnen de Egyptenaren ook ingrediënten aan hun broden toe te voegen zoals honing en noten.
De oudste Nederlandse bakkerijen, die nu nog steeds open zijn, komen uit de 17e eeuw. Deze bakkerijen zijn door de eeuwen heen in de familie gebleven. Hierdoor zijn traditionele bakmethodes en recepten van generatie op generatie doorgegeven. Het bijzondere aan bakkerijen die al zolang bestaan, is dat ze door de jaren heen enorm geëvolueerd en gemoderniseerd zijn. Dit alles terwijl de tradities bewaard zijn gebleven. De technieken en een aantal ingrediënten zijn als enige aangepast.
In de middeleeuwen waren de bakkerijen in kloosters belangrijk voor de voedselvoorziening. Deze bakkerijen waren gevestigd binnen de muren van de kloosters. Het was de taak van de Monniken om het brood te bakken. Het brood dat ze bakten was niet alleen voor eigen consumptie, maar ook voor tijden van weinig eten en voor het te eten geven van arme mensen. Brood bakken stond in die tijd verbonden met religieuze en sociale verantwoordelijkheden. Nog een mooi detail hiervan is dat de monniken lokale ingrediënten gebruikten. Hierdoor werd er per regio een ander broodsoort gemaakt.
De 18e eeuw was een keerpunt wat betreft bakkerijen. Dit kwam door de introductie van mechanisering, oftewel handmatige handelingen laten vervangen door machines. In deze periode kwamen er technologische innovaties die productieprocessen veranderden. Er ontstonden machines die het deeg mechanische konden kneden. We weten allemaal hoeveel moeite het kost om deeg met de hand te kneden, dus voor deze uitvinding zijn we eeuwig dankbaar. Later volgde ook de stoomoven, die bereiding van het brood eenvoudiger en efficiënter maakte. Brood werd hierdoor beter betaalbaar voor meer mensen. De fysieke moeite werd ook minder door deze innovaties.
In Nederland zijn er ongeveer 20.000 bakkerijen. Dit is een grote hoeveelheid vergeleken met het formaat van ons land. Het hoge aantal geeft een beeld van de liefde voor vers brood en gebak. Voor veel Nederlandse keukens is brood dagelijkse kost. Er heerst een grote concurrentie in deze sector. Dit is goed, want het leidt tot innovatie en de verbetering van de kwaliteit. Bakkers streven ernaar om zich te onderscheiden van de rest. Dit doen ze door middel van unieke smaken, recepten en marketingstrategieën. Je ziet ook veel dat bakkerijen producten maken uit de regio waar ze zich bevinden. Denk hierbij aan de bolus in Zeeland of vlaaien in Limburg.
De stroopwafel vindt zijn oorsprong in de 19e eeuw. Het waren bakkers in Gouda die de basis legden voor een inmiddels wereldberoemd product. Oorspronkelijk werden ze gemaakt om restjes koekdeeg op te maken, zodat er niks verloren ging tijdens het bakproces. Vroeger bestond de stroopwafel al uit twee dunne wafels met een laag stroop ertussen. De stroop was een mengsel van suikerstroop en boter, soms met een vleugje kaneel. De stroop diende als middel om de wafels aan elkaar te plakken, maar het zorgde ook voor de zoete smaak. Deze snack was vroeger populair, aangezien het niet veel kostte. De populariteit van de stroopwafel groeide ver buiten Gouda en Nederland. Vakantiegangers uit het buitenland gaan speciaal op zoek naar winkels in Nederland waar ze deze zoete lekkernij verkopen. Inmiddels komt de stroopwafel in allerlei maten en met verschillende soorten vullingen. Je hebt ook luxere varianten met een buitenlaag van bijvoorbeeld chocola of met wat fruit.
De appeltaart heeft een geschiedenis die teruggaat tot in de middeleeuwen. Deze recepten werden vastgelegd in een aantal van de oudste kookmanuscripten. Voor degenen die even vergeten zijn wat een manuscript is, het is een handgeschreven tekst. De ingrediënten waren toentertijd nog eenvoudiger, maar ze legden de basis voor de moderne appeltaart. Wat de appeltaart zo uniek maakt, is de eenvoud van de ingrediënten, namelijk appel, kaneel en rozijnen. Deze combinatie is hetzelfde gebleven door de jaren heen. De appels geven een frisse maar lichtzure smaak. De kaneel voegt warmte en diepte toe. De rozijnen bieden ook een subtiele zoete smaak en textuur. Deze ingrediënten worden in een boterachtige korst samengevoegd. Bovenop vind je vaak geweven deeg, voor een mooi effect. In sommige regio's voegen mensen andere specerijen toe zoals nootmuskaat of kruidnagel. De Nederlandse appeltaart is een dessert of een lekkernij voor bezoek. Het is een symbool van gastvrijheid en comfort.
Boterkoek is een klassiek voorbeeld van eenvoudige ingrediënten samensmelten tot iets smaakvols. De ingrediënten van deze lekkernij zijn boter, suiker, bloem, een snufje zout en soms een beetje vanille. Voor variaties op dit recept wordt er gebruikgemaakt van citroenrasp of amandelextract. De kwaliteit van de boter is van groot belang voor het bereiden van de perfecte boterkoek. De boter zorgt niet alleen voor een rijke smaak, maar ook voor een zachte textuur. De boterkoek is ideaal om te eten bij de koffie of thee. De zoetheid van de koek past namelijk goed bij het bittere van de koffie of thee.
De Bossche bol werd populair in de vroege 20e eeuw, maar de precieze oorsprong ervan is enigszins een mysterie. De Bossche bol is een grote soes gevuld met verse slagroom, overgoten met een laag pure chocolade (hier krijg je trek van). Hierdoor heb je een knapperige buitenkant met zachte slagroom binnenin. Dit rijkelijke gebak is meer dan een dessert, het is een symbool van de stad Den Bosch.
Jan Hagel koekjes zijn bekend vanwege hun rechthoekige vorm en topping van suiker en amandelschaafsel. De ingrediënten van dit knapperige koekje zijn simpel. Het is namelijk gemaakt van bloem, boter, suiker en een vleugje kaneel of een andere specerij. De naam 'Jan Hagel' verwijst naar het 'gewone volk'. Dit wil dus zeggen dat het een koekje is voor iedereen.
Kruidkoek, ook wel ontbijtkoek, is een eenvoudig en kruidig gebak. Het is een alternatief voor zoetigheden. Vroeger werd kruidkoek gegeten wegens de gezondheidsvoordelen van de gebruikte kruiden zoals kaneel en nootmuskaat. Deze kruiden bevorderen de spijsvertering en verdrijven kou en vocht. Kruidkoek is een mix van roggebloem, kruiden en soms honing of stroop. Het is niet alleen smaakvol, maar ook voedzaam. Tegenwoordig worden de twijfels getrokken bij de gezondheidsclaims van de ontbijtkoek. Maar het is alsnog gezonder dan andere zoetigheden.
Poffertjes zijn kleine, luchtige pannenkoekjes. Ze worden gemaakt van gistbeslag en dit resulteert in een zachte, sponsachtige textuur. Om de poffertjes te maken, wordt er een poffertjespan gebruikt. Deze pan heeft kleine kuiltjes die de iconische ronde vorm van de poffertjes creëert. Het beslag wordt in de kuiltjes gegoten en binnen enkele minuten gebakken. Traditioneel worden poffertjes geserveerd met een klontje boter. Ook worden ze bestrooid met poedersuiker. Deze simpele, maar lekkere combinatie maakt ze een favoriet voor alle leeftijden. Poffertjes zijn niet alleen lekker, maar dragen ook bij aan de feestelijke sfeer op een kermis of markt.
Een trots culinair symbool van de provincie Limburg is de vlaai. Bestaande uit een knapperige bodem en een rijkelijke vulling van fruit. De vlaai kan gevuld worden met allerlei fruit zoals kersen, abrikozen of pruimen. De vullingen worden vaak gekozen op basis van de beschikbaarheid in een seizoen. Elke regio in Limburg heeft zijn eigen variant van de vlaai. Deze variaties zijn terug te vinden in de soorten fruitvulling of de dikte van de bodem. De Limburgse vlaai is meer dan een dessert. Het is en onderdeel van de lokale cultuur en wordt vaak gereserveerd bij feestelijke gelegenheden.
Speculaas is een koek, maar ook een smaak, die onlosmakelijk verbonden is met de Nederlandse cultuur. Met name tijdens Sinterklaas zie je deze smaak terug. De specerijen die gebruikt worden in speculaas zijn onder andere kaneel, nootmuskaat en kruidnagel. Vroeger waren deze specerijen zeldzaam, waardoor Nederlandse handelaren ze geïmporteerd hebben uit landen zoals de Indonesische Archipel. De zeldzaamheid en bijbehorende kosten maakten het een luxe item. Tegenwoordig is het een betaalbaar product wat we het hele jaar door eten, maar nog steeds voornamelijk in de decembermaanden.
Vrijwel iedereen is bekend met de oliebol, een geliefde lekkernij op oudjaarsdag. Dit is een gefrituurde deegbal, vaak met rozijnen. Een belangrijk ingrediënt in oliebollen is gist. Dit is verantwoordelijk voor het rijzen van deeg. Het rijzen zorgt voor de luchtige en zachte textuur. Dit proces zorgt voor een goudbruine buitenkant en een luchtige binnenkant. Hoewel het traditionele recept simpel is, maken veel mensen variaties op de klassieke oliebol. Populaire toevoegingen zijn onder andere appel en rozijnen.
Ik zal je nog wat tips meegeven wat betreft de bereiding van een aantal lekkernijen die ik net doorgenomen heb. Ook vertel ik je over mijn blunders, zodat jij hopelijk niet dezelfde fout maakt.
Speculaas probleem
Ik heb een speculaas probleem. Wat bedoel je daarmee? Daar mee wil ik zeggen dat ik gek ben op speculaas en iets te enthousiast kan zijn wat betreft speculaaskruiden toevoegen aan mijn baksels. Bij het zelf maken van speculaas vond ik het een goed idee om een paar lepels extra toe te voegen. Ik ben een liefhebber, maar het kan ook te veel zijn.
Eerste keer boterkoek
Mijn eerste keer boterkoek maken was leerzaam. Toen ik een jaar of 9 was, had ik het idee om een keer iets anders te bakken dan cupcakes. Een boterkoek is vrij eenvoudig, dus ik dacht dat ik dat wel zou kunnen. Het hele proces ging goed totdat ik besloot veel suiker toe te voegen. Ik was bang dat het niet zoet genoeg zou zijn en dat het te veel naar boter zou smaken. Toen de boterkoek eenmal uit de oven kwam en ik een stuk wilde proeven, spuugde ik het snel uit. Het was veel te zoet. Hierna heb ik nooit meer te veel suiker toegevoegd.
In deze smakelijke reis door de wereld van bakkerijen en Hollands gebak, heb ik een aantal feiten en verhalen met je doorgenomen. Van de oudste bakkerijen ter wereld tot de culturele lekkernijen van Nederland. Nu je meer weet over dit alles, nodig ik je uit om zelf op ontdekkingstocht te gaan. Bezoek vooral lokale bakkerijen en maak kennis met unieke smaken. Of ga zelf aan de slag in de keuken met de traditionele Nederlandse lekkernijen.